Terapia manualna jest sposobem badania i leczenia pacjentów z zaburzeniami na poziomie strukturalnym układu kostno-szkieletowego. Zaliczamy do niego: stawy, układ mięśniowy i układ nerwowy obwodowy. Ponad 80 % typowych pacjentów trafiających do gabinetów rehabilitacyjnych uskarża się na tego rodzaju dolegliwości.
Może być stosowana u wszystkich pacjentów. Większość z nich ma schorzenia ortopedyczne, choć pacjent z rozpoznaniem neurologicznym może borykać się równolegle z ograniczeniami w układzie szkieletowym. Stosowane techniki różnią się chwytami i intensywnością w zależności od wieku pacjentów.
Terapeuta manualny - obok wiedzy anatomicznej i biomechanicznej - potrafi zbadać funkcję poszczególnych układów. Zna i potrafi wyczuć, jak zachowują się one w fizjologii, a co zmienia się, jeśli dochodzi do zmian patologicznych. Znaczna część terapii manualnej jest poświęcona tak zwanemu rozumowaniu klinicznemu (clinical reasoning). Pozwala przyporządkować objawy pacjentów do odpowiednich schorzeń i potwierdzić je lub odrzucić poprzez badanie funkcjonalne. W zależności od wyniku badania terapeuta manualny stosuje indywidulnie dopasowaną terapię pasywną lub aktywną. Przykładowo, gdy na koniec badania terapeuta stwierdzi zablokowanie określonego stawu, terapią będzie jego odblokowanie. Gdy staw jest zwyrodniały i nie pozwala pacjentowi na ruch w pełnym zakresie, terapeuta będzie mobilizował torebkę stawową tego stawu. Jeśli natomiast staw będzie w stanie zapalnym, fizjoterapeuta zastosuje terapię przeciwbólową, wpływającą na poprawę krążenia i wpłynie w tym miejscu na metabolizm tkankowy. U pacjentów po unieruchomieniu, w stadium zadawalającego zrostu kostnego, terapią manualną przywraca się ruchomość w stawach, które objęte były unieruchomieniem. Jeśli to konieczne, poprawia się funkcje mięśni, które uległy osłabieniu, na skutek nieczynności. Stosuje się kolejno: trening cyrkulacyjny (poprawiający krążenie), wytrzymałościowy i jeśli pacjent tego potrzebuje, trening siły. Jeśli problemem pacjenta jest zaburzenie mięśniowe, terapeuta stwierdzi, czy i gdzie doszło do jego uszkodzenia. Dla przykładu, mięsień naderwany bolesny musi mieć odpowiednie warunki podczas procesu zdrowienia, by po regeneracji mógł pełnić swoją funkcję jak przed urazem. Terapia manualna daje wytyczne, kiedy i jak pracować z pacjentem po takim urazie. Kiedy nie należy jeszcze obciążać a kiedy obciążanie jest konieczne, by pobudzić zdrowienie mięśnia. Jeśli natomiast mięsień jest przeciążony, bolesny, zastosowana zostanie terapia tkanek miękkich w celu ukrwienia i wyciszenia stanu zapalnego w tym miejscu. Jeśli w badaniu okaże się, że mięsień np. karku bolał, bo pacjent godzinami ślęczy bez ruchu przy komputerze, terapeuta manualny nauczy pacjenta, jak wzmocnić te mięśnie i co robić na co dzień, by te dolegliwości nie powróciły.
Terapia manualna daje również fizjoterapeucie wiedzę na temat powiązań między poszczególnymi częściami ciała człowieka i pozwala spojrzeć na pacjenta całościowo.
Terapia manualna w pediatrii ma na celu umożliwienie dziecku prawidłowego rozwoju fizjologicznego. Jeśli maluch ma za sobą trudny poród i obserwuje się u niego nieustępującą asymetrię ułożenia głowy, przyczyna może leżeć w zaburzeniu stawów głowy. Dziecko pozostawione bez terapii będzie wytwarzać kompensacje w innych częściach ciała i to może dać w przyszłości między innymi wady postawy, czy zaburzenia koncentracji.
U pacjentów bólowych w chwili wystąpienia dolegliwości celem pierwszoplanowym jest ich wyciszenie. Następnie należy zastanowić się, jakie kroki poczynić, by nie doszło do nawrotu dolegliwości.
Jeśli natomiast pacjent z jakiegoś powodu kierowany jest na operację, np. rekonstrukcję więzadła krzyżowego przedniego w kolanie, czy operację kręgosłupa, terapeuta manualny pełni funkcję doradczą i wyjaśnia pacjentowi, jaką ma alternatywę do operacji lub jakie są efekty bądź możliwe komplikacje pooperacyjne.
Gdy pacjentowi „wypadnie dysk”, terapeuta manualny wytłumaczy, że jest to tylko potoczne określenie problemu z krążkiem międzykręgowym i że nie leczymy opisu rezonansu magnetycznego tylko rzeczywiste dolegliwości. Uspokoi, że problemy z kręgosłupem nie są wyrokiem i że pacjent nie musi wycofywać się z życia zawodowego, społecznego czy aktywności fizycznej.
Zbada pacjenta, wyleczy i nauczy radzić sobie na co dzień z możliwymi niedogodnościami, wynikającymi z zaburzenia w kręgosłupie. Doradzi, jak zmienić miejsce pracy, by nie przeciążać kręgosłupa. Pomoże w doborze aktywności fizycznej, by pacjent pozostał sprawny na wiele lat swojego życia.